Heymelickheyd

Gemak; heymelickheyd, secreet, latrine, privaat, plee, toilet, water closet (WC) 

Dat deze kleine ruimte toch belangrijk was, bewijst wel de hoeveelheid aan namen dat het door de loop der eeuwen gekregen heeft. Sommige daarvan zijn eenvoudig te begrijpen waar deze vandaan komen, terwijl andere een humoristisch beeldassociatie geven. 

Toch was een ruimte voor een toilet een luxe. In de vroege middeleeuwen zag men bij burchten of kastelen de toiletten aan de buitenkant zitten. Dergelijke toiletten maken het ook begrijpelijker hoe de sluipmoordenaar van Godfried met de Bult gedacht moet hebben. Op 19 februari 1076 wordt een aanslag gedaan op de Hertog Godfried van Neder-lotharingen. Wie het was en hoe het exact is gegaan verschillen de meningen nog over. Wel lijkt men het erover eens dat de Hertog in zijn achterste werd gestoken toen hij op het toilet zat. Een week later overleed hij aan zijn verwondingen. 

Bron: Historische afbeeldingen Regionaal Archief  Leiden

Een toiletruimte bleef ook in latere tijden een apart geval. Veel mensen hadden gezamenlijk een toilet dat buiten stond. daarnaast waren er ook bij die in de (algemene) kamer een kan of pispot hadden staan voor de behoeften. De rijkeren hadden (in elk geval al in de 17^e eeuw) vaak een of meerdere toiletten, aan de achterzijde van de woning en toegankelijk van binnenuit. Deze was bestemd voor de familie des huizes. Personeel had met enig geluk een eigen toilet dat bereikbaar was via buiten. Gebruik maken van het zelfde toilet was in elk geval ondenkbaar. 

Bij een bouwhistorisch onderzoek in Gouda kwamen we een toilet tegen, gesitueerd op de binnenplaats. In eerste instantie was deze van binnenuit toegankelijk. Aangezien het duidelijk een aanbouw was geweest is duidelijk dat de woning een lange tijd zonder toiletruimte moet hebben gezeten.

Indien er geen aparte ruimte beschikbaar was, was er nog altijd een zogenaamde kamergemak. Een stoel met gat, waarin de pispot stond. Zo gaf Frederik Hendrik de voorkeur aan een losstaande camerstoel, bekleed met groen fluweel. Of het woord gemak is afgeleid van gemakkelijk in de zin van plaatsen of na het gebruik ervan…….